Spółdzielnia energetyczna – jak działa i jak ją założyć

W kolejnym artykule poświęconym spółdzielniom energetycznym poruszymy kolejne istotne kwestie prawne i odpowiemy na wiele pytań, aby ułatwić Państwu proces decyzyjny i pokazać z czym wiąże się założenie spółdzielni energetycznej. W tym artykule dowiesz się:

1. Jak wyglądają proces powstawania spółdzielni energetycznej i najistotniejsze formalności z tym związane?
2. Jaka jest minimalna liczba podmiotów wymaganych do utworzenia spółdzielni energetycznej?
3. Co to jest statut spółdzielni energetycznej?
4. Jak i gdzie zarejestrować spółdzielnie energetyczną?
5. Na jakim obszarze może powstać spółdzielnia energetyczna?
6. Jakie są warunki przyłączenia do sieci elektroenergetycznej dla spółdzielni energetycznych?
7. Jakie warunki techniczne musi spełniać spółdzielnia energetyczna?

Dla zainteresowanych tematem odsyłamy również do poprzedniej publikacji nt. spółdzielni energetycznych, gdzie omawialiśmy korzyści finansowe jakie dają spółdzielnie oraz kwestie ich rozliczania: Spółdzielnie energetyczne w praktyce – korzyści finansowe i rozliczenia

Podstawa prawna funkcjonowania spółdzielni energetycznych

Podstawą prawną funkcjonowania spółdzielni energetycznych w Unii Europejskiej jest Dyrektywa 2018/2001 w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych (RED II), która wprowadza pojęcie „społeczności energetycznych działających w zakresie energii odnawialnej”. Zgodnie z Dyrektywą, zaangażowanie obywateli i władz lokalnych w projekty związane z odnawialnymi źródłami energii poprzez tworzenie społeczności energetycznych przyczynia się do wzrostu inwestycji lokalnych w sektorze energetycznym.
W Polsce regulacje tę wdrożono nowelizacją Prawa energetycznego, definiując obywatelską społeczność energetyczną jako podmiot z osobowością prawną, działający na zasadzie otwartości i dobrowolności.

Choć przepisy nie wskazują zamkniętego katalogu form prawnych kwalifikowanych jako społeczności energetyczne, coraz częściej spotykanym przykładem ich realizacji są spółdzielnie energetyczne.

Ramy prawne spółdzielni energetycznych

W polskim porządku prawnym spółdzielnia energetyczna funkcjonuje w oparciu o ramy przewidziane dla spółdzielni, zgodnie z ustawą z 16 września 1982 r. –  Prawo spółdzielcze, lub spółdzielni rolników w rozumieniu ustawy z 4 października 2018 r. o spółdzielniach rolników. Kluczowym obszarem jej działalności jest wytwarzanie energii elektrycznej, biogazu, biogazu rolniczego, biometanu czy ciepła w instalacjach odnawialnych źródeł energii, a także ich obrót oraz magazynowanie. W związku z czym w stosunku do spółdzielni energetycznej zastosowanie znajdują przepisy prawa cywilnego, z modyfikacjami wynikającymi z przepisów szczególnych, w tym w szczególności z ustawy z 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii („Ustawa OZE”) . Innym istotnym dla funkcjonowania spółdzielni energetycznej aktem prawnym jest Rozporządzenie Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 23 marca 2022 r. w sprawie dokonywania rejestracji, bilansowania i udostępniania danych pomiarowych oraz rozliczeń spółdzielni energetycznych.

Dwuetapowy proces powstawania spółdzielni energetycznej

Proces tworzenia spółdzielni energetycznej jest dwuetapowy. W pierwszej kolejności należy powołać do życia samą spółdzielnię, wybierając jedną z dwóch dostępnych form organizacyjno-prawnych: spółdzielnię w rozumieniu Prawa spółdzielczego albo spółdzielnię rolników zgodnie z ustawą o spółdzielniach rolników oraz spełnić wymogi właściwe dla podstawowej formy spółdzielni.

W praktyce oznacza to przede wszystkim:

• zgromadzenie odpowiedniej liczby członków wymaganej do utworzenia spółdzielni,
• przygotowanie statutu spółdzielni, który będzie określał jej organizację oraz zasady funkcjonowania,
• dokonanie rejestracji spółdzielni w Krajowym Rejestrze Sądowym.

Aktualnie zdecydowanie przeważają spółdzielnie energetyczne tworzone w oparciu o Prawo spółdzielcze.

Minimalna liczba podmiotów wymaganych do utworzenia spółdzielni energetycznej wynosi 10 w przypadku osób fizycznych oraz 3 w przypadku osób prawnych. Gdyby spółdzielnie energetyczną miały współtworzyć inne podmioty niż osoby prawne, wówczas konieczne będzie zrzeszenie się co najmniej 10 podmiotów (np. osiem osób fizycznych i dwóch spółek z o.o.)

W przypadku spółdzielni energetycznej przewidziana jest również granica górna – 999 członków. Dodatkowe warunki co do członkostwa w spółdzielni może regulować statut, pełniący kluczową rolę w organizacji jej funkcjonowania.

Statut spółdzielni energetycznej

Statut spółdzielni jest umową cywilnoprawną, łączącą spółdzielnię z każdym z jej członków w ramach stosunków członkostwa. W przypadku chęci ubiegania się o status spółdzielni energetycznej należy zadbać o to, aby zapisy statutowe były zgodne z Ustawą OZE, a co za tym idzie, aby przewidywały regulacje dotyczące sposobu rozliczeń pomiędzy spółdzielnią energetyczną a jej członkami, zarówno w zakresie energii wytworzonej i przez nich zużywanej, jak i zasad rozliczania energii zakupionej z sieci w przypadku niedoboru energii pochodzącej z własnej produkcji. Analogiczne zapisy powinny się znaleźć w statutach spółdzielni energetycznych, których przedmiotem działalności jest wytwarzanie lub obrót ciepłem.

Wniosek o wpis spółdzielni do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego

Kolejnym krokiem jest złożenie wniosku o wpis spółdzielni do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego. Z chwilą dokonania wpisu w rejestrze spółdzielnia uzyskuje osobowość prawną. Dopiero wtedy możliwe jest dokonanie rejestracji spółdzielni w wykazie spółdzielni energetycznych Dyrektora Generalnego Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa (KOWR).

Warto zaznaczyć, że nie wszyscy członkowie spółdzielni muszą stać się członkami spółdzielni energetycznej. Spółdzielnia może założyć spółdzielnię energetyczną dla tych członków, którzy spełniają kryteria ustawowe dla spółdzielni energetycznych.

Warunki założenia spółdzielni energetycznej

Warunki jakie musi spełniać spółdzielnia energetyczna mają charakter terytorialno-techniczny i zostały wskazane w art. 38c oraz 38e Ustawy OZE.

Obszar działalności spółdzielni energetycznej

Spółdzielnie energetyczne obejmują ograniczenia terytorialne w celu zachowania lokalnego, wspólnotowego charakteru działalności. Zgodnie z art. 38e Ustawy OZE, mogą funkcjonować wyłącznie na obszarze od jednej do trzech sąsiadujących ze sobą gmin wiejskich lub miejsko-wiejskich.

Na początku 2025 r. opublikowano projekt ustawy o zmianie ustawy o wytwarzaniu energii elektrycznej w morskich farmach wiatrowych oraz niektórych innych ustaw (UD162). Choć projekt koncentruje się na regulacjach związanych z morskimi farmami wiatrowymi, przewiduje również zmianę art. 38e ust. 1 pkt 1 ustawy OZE polegającą na rozszerzeniu zakresu terytorialnego spółdzielni energetycznych na wszystkie gminy – także miejskie.

Na ten moment nie ma pewności co do ostatecznego kształtu projektu ustawy ani terminu jej wejścia w życie, dlatego warto na bieżąco śledzić postępy legislacyjne w tym zakresie.

Istotne jest również, że obszar działania spółdzielni energetycznej musi mieścić się w ramach działania jednego operatora systemu dystrybucyjnego (OSD).

Warunki przyłączenia do sieci elektroenergetycznej dla spółdzielni energetycznych

Obecnie, pomimo ustawowego obowiązku przyłączenia do sieci wynikającego z art. 7 ustawy – Prawo energetyczne, operatorzy systemów dystrybucyjnych  często odmawiają wydania warunków przyłączenia, powołując się na brak warunków technicznych lub ekonomicznych.

Ustawodawca ograniczył możliwość odmowy przyłączenia instalacji OZE należących do spółdzielni energetycznych przez operatorów sieci elektroenergetycznej, o ile spełnione zostaną określone warunki.

Po pierwsze, o przyłączenie musi ubiegać się członek spółdzielni energetycznej, którego instalacja OZE będzie produkować energię na potrzeby odbiorców końcowych spółdzielni.

Odbiorcy ci muszą być zasilani:

• z tej samej stacji transformatorowej średniego napięcia na niskie napięcie co wytwórca energii, lub
• z więcej niż jednej stacji transformatorowej średniego napięcia na niskie napięcie lub z sieci średniego napięcia, które są ze sobą bezpośrednio połączone, a do których podłączony będzie wytwórca.

Dodatkowo, łączna moc zainstalowana wszystkich instalacji OZE, które będą wytwarzać energię elektryczną na potrzeby odbiorców końcowych, nie może przekraczać 80% łącznej mocy określonej w warunkach lub umowach o przyłączenie dla tych odbiorców.  Wymagane jest również, aby w każdej godzinie instalacje OZE były w stanie pokryć co najmniej 50% łącznych dostaw energii elektrycznej do wskazanych odbiorców.

Warunki techniczne jakie musi spełniać spółdzielnia energetyczna

Spółdzielnia, chcąc uzyskać status spółdzielni energetycznej, musi zaplanować zużycie energii przez członków, tak aby móc wykazać możliwość pokrycia w skali roku 70% zapotrzebowania na energię elektryczną z instalacji OZE.

Jednocześnie łączna moc zainstalowana instalacji OZE, w zakresie energii elektrycznej, nie może przekroczyć 10 MW, a sprawność ich pracy powinna pozwalać na pokrycie wspomnianych 70% zapotrzebowania. Obowiązek ten ma charakter ciągły i dotyczy nie tylko momentu rejestracji w KOWR.

W przypadku ciepła przepisy przewidują limit maksymalnej mocy zainstalowanej instalacji OZE, który wynosi 30 MW. Analogicznie, dla biogazu ustalono, że roczna wydajność instalacji nie może przekroczyć 40 mln m³.

Ponadto w ramach wsparcia rozwoju spółdzielni energetycznych, dla podmiotów zarejestrowanych do 31 grudnia 2025 r. przewidziano obniżenie wymaganego poziomu pokrycia zapotrzebowania z energii OZE z 70% do 40%, co wynika z art. 38e ust. 1 pkt 3 lit. a Ustawy OZE.

Spółdzielnia energetyczna – podsumowanie

Możliwość założenia spółdzielni energetycznej zawsze warto rozważyć, gdy mamy do czynienia z lokalizacją instalacji OZE na terenach miejsko-wiejskich lub wiejskich.

Społeczności energetyczne, w tym spółdzielnie, to kierunek, w którym Polska powinna zdecydowanie podążać. To rozwiązanie, które nie tylko przyspiesza zieloną transformację, ale przede wszystkim przynosi realne korzyści mieszkańcom, lokalnym firmom i środowisku, budując nowoczesną energetykę opartą na lokalnych zasobach.

Czy spółdzielnia energetyczna jest atrakcyjnym rozwiązaniem dla Ciebie  lub Twojego biznesu?

Widzisz potencjał tego rozwiązania, ale masz jeszcze wątpliwości lub więcej pytań? Zapraszamy na konsultacje z naszymi prawnikami, którzy mogą wskazać praktyczne rozwiązania i wesprzeć w tworzeniu oraz prowadzeniu spółdzielni energetycznej. W przypadku potrzeby kompleksowego przedstawienia zagadnienia większej ilości zainteresowanym możemy również zorganizować dedykowane szkolenie dla Twojej organizacji.

Publikacja na podstawie materiału zrealizowanego przez Kancelarię Prawną CCLaw na zlecenie Polskie Agencji Rozwoju Przemysłu (PARP).